Vruchtgebruik woning

In 1989 had moeder overleg met haar fiscaal adviseur omtrent overheveling van vermogen aan de kinderen. Na bespreking was besloten de woning onder voorbehoud van vruchtgebruik aan de kinderen over te dragen. Door het vruchtgebruik kon moeder in de woning blijven. Tegen het nadeel van de overdrachtsbelasting zou een eventuele hogere besparing van successierecht staan. Wat zijn de gevolgen van de gekozen constructie voor de inkomstenbelasting in verband met de gewijzigde wetgeving per 1 januari 2001?

Vermogensoverheveling

Bij overlijden wordt successierecht geheven bij de verkrijger. De hoogte van het successierecht hangt progressief af van de hoogte van de verkrijging en de relatie tussen de erflater en de verkrijger. Hetzelfde tarief en berekeningswijze is globaal ook van toepassing voor het schenkingsrecht. Door tijdens leven te schenken wordt formeel de verkrijging over meerdere verkrijgingen uitgesmeerd. Hiermee wordt de progressie van het tarief vermeden en wordt optimaal gebruik gemaakt van de vrijstellingen.

Daarnaast bestaat de mogelijkheid vermogen onder voorbehoud van vruchtgebruik over te dragen. De vruchtgebruiker behoudt het genot zodat feitelijk weinig verandert. Door het vruchtgebruik vindt fiscaal een belastingvrije afwaardering plaats hetgeen tot besparing van successierecht kan leiden. Van belang is dat het vruchtgebruik eerder dan door het overlijden beëindigt, bijvoorbeeld door het verlaten van de woning wegens opname in een verzorgingstehuis. Tegenover de eventuele besparing van successierecht staat het nadeel van overdrachtsbelasting.

Oude belastingwetgeving

Onder de fiscale wetgeving tot 1 januari 2001 bleef de vruchtgebruiker de woning als eigen woning opgeven voor de inkomstenbelasting en de vermogensbelasting. Tegenover het huurwaardeforfait stond de hypotheekrenteaftrek. Voor de vermogensbelasting behoefde de vruchtgebruiker slechts een gedeelte van de waarde op te geven. De kinderen ondervonden voor de inkomstenbelasting noch voor de vermogensbelasting enig nadeel. Als waarde mocht worden genomen de zogeheten WOZ-waarde.

Inkomstenbelasting 2001

In de wetgeving per 1 januari 2001 wordt de eigen woning gedefinieerd als woning krachtens eigendom of krachtens vruchtgebruik door erfrecht. Is het genot van de woning op een andere grond gebaseerd dan is thans in fiscale zin géén sprake meer van een "eigen woning". Als voorbeeld valt te noemen de overdracht van de woning tijdens leven onder voorbehoud van vruchtgebruik zoals hiervoor gemeld.

Het gevolg van een vruchtgebruik op de woning niet krachtens erfrecht is dat de hypotheekrente niet meer aftrekbaar is. Voorts worden de vruchtgebruiker én de kinderen als bloot eigenaar beiden in box 3 voor de waarde in het economisch verkeer belast. De WOZ-waarde is alsdan niet van belang.

Reparatie

De wetswijziging kan nadelen voor de inkomstenbelasting meebrengen die groter zijn dan het eventuele voordeel van besparing van successierecht in de toekomst. Deze nadelige gevolgen van de wetswijziging zijn te herstellen doordat ofwel het vruchtgebruik wordt omgezet in een huurrecht danwel de vruchtgebruiker de blote eigendom van de kinderen terugkoopt. In beide gevallen is (wederom) overdrachtsbelasting verschuldigd en ondergaan de financiële verhoudingen een wijziging. Het advies is uit te rekenen welke situatie voor de inkomstenbelasting en het successierecht de voordeligste oplossing is.